BOLU İLİ VE İLÇELERİNİN SOSYO-EKONOMİK GELİŞMİŞLİK ANALİZİ (1969-2022)
Yayın Tarihi: 08.08.2025
Rapor No: ESA-BN-2025-01
Giriş
Bu analiz, Bolu ilinin ve ilçelerinin son 60 yıldaki sosyo-ekonomik gelişim seyrini, Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) ve Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yayımlanan Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi (SEGE) verileri ile Köse ve Konur'un (2023) "Cumhuriyetin 100. Yılında İllerin İktisadi Gelişimi-Bolu" adlı çalışmasındaki bulguları dikkate alarak incelemektedir. Analizin temel amacı, sıralamalardaki değişimin arkasındaki demografik, ekonomik ve sosyal dinamikleri ortaya koymaktır.
Analizi doğru yorumlamak için en kritik dönüm noktası, Bolu'nun en sanayileşmiş ve nüfus yoğunluğu en yüksek bölgesi olan
Düzce'nin 9 Aralık 1999'da il olarak ayrılmasıdır. Bu idari değişiklik, 2000 yılı öncesi ve sonrası verileri karşılaştırırken temel referans noktası olarak alınmalıdır. Köse ve Konur'un (2023) da çalışmasında da vurgulandığı gibi bu ayrım, zaman serisi analizlerinde tutarlılık açısından önemlidir.
Bölüm 1: Bolu İli'nin Türkiye Genelindeki Yeri ve Gelişimi
Bolu'nun Türkiye'deki diğer iller arasındaki konumu, yıllar içinde önemli bir dönüşüm geçirmiştir.
Tablo 1: Bolu İli'nin Yıllara Göre SEGE Sıralaması
| Rapor Yılı |
Bolu'nun Sırası |
Toplam İl Sayısı |
Gelişmişlik Kademesi |
| 2017 |
19 |
81 |
1. Kademe (Çok Yüksek) |
| 2011 |
22 |
81 |
2. Kademe (Yüksek) |
| 2003 |
31 |
81 |
2. Kademe (Yüksek) |
| 1996 |
23 |
80 |
2. Kademe (Gelişmiş) |
| 1991 |
22 |
74 |
2. Kademe (Gelişmiş) |
| 1985 |
27 |
67 |
2. Kademe (Gelişmiş) |
| 1980 |
29 |
67 |
3. Kademe (Orta) |
| 1972 |
39 |
67 |
3. Kademe (Orta) |
| 1969 |
44 |
67 |
3. Kademe (Orta) |
Analiz ve Değerlendirme:
- Bolu, 1969-1980 döneminde Türkiye'nin orta gelişmişlik kuşağında yer almaktadır. İl ekonomisinin temelini tarım ve ticarete dayandığı, sanayileşmenin ise gecikmiş ve sınırlı kaldığı belirtilmektedir (Eser, 2003, akt. Köse ve Konur, 2023, s. 21). Bu durum, SEGE sıralamalarındaki orta düzey konumu açıklamaktadır.
- Sanayileşme çabaları 1985-1996 döneminde Bolu'nun sıralamasındaki belirgin artışta etkili olmuştur. Bu değişim büyük ölçüde o dönem il sınırları içinde olan Düzce ovasındaki sanayileşme hamlesinden kaynaklanmaktadır.
- Düzce'nin il olması Bolu'nun değişen idari yapısı 2003 SEGE raporundaki 31. sırada olmasına neden olmuştur. Bu yapısal değişim "yeni Bolu"nun başlangıç noktasını göstermektedir. Bu düşüş bir gerileme değil, idari bir yeniden yapılanmadan kaynaklanmaktadır.
- Düzce’nin ayrılması sonrasında (2011-2017) Bolu'nun 19. sıraya kadar yükselmesi, ilin kendi özgün dinamikleriyle ne kadar başarılı bir dönüşüm geçirdiğinin kanıtıdır. Köse ve Konur'un (2023) çalışmasındaki veriler bu başarıyı destekler niteliktedir:
- Tüm bunlara rağmen Bolu'nun kişi başına gelirdeki büyüme oranının Türkiye ortalamasının üzerinde gerçekleştiği ve 2021'de kişi başı GSYH'de Türkiye'de 10. sırada yer aldığı görülmektedir (TÜİK, 2023a, akt. Köse ve Konur, 2023, s. 14, 50).
- Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi'nin (BAİBÜ) gelişimi, turizmdeki (doğa, kış, termal) atılımlar ve markalaşmış gıda (özellikle kanatlı) sektörü, bu yükselişin temel itici güçleri olmuştur.
Bölüm 2: Bolu İlçelerinin Sosyo-Ekonomik Gelişimi ve İçsel Farklılıklar
İl içindeki gelişmişlik makası, Bolu'nun en önemli yapısal özelliklerinden biridir.
Tablo 2: Bolu İlçelerinin Yıllara Göre Kapsamlı SEGE Sıralaması (1966-2022)
| İlçe |
2022 Sırası (973 ilçe) |
2017 Sırası (973 ilçe) |
2004 Sırası (872 ilçe) |
1996 Sırası (858 ilçe) |
1985 Sırası (581 ilçe) |
1981 Sırası (604 ilçe) |
1966 Sırası (630 ilçe) |
| Bolu Merkez |
63 |
64 |
95 |
106 |
53 |
68 |
80 |
| Gerede |
412 |
420 |
363 |
338 |
267 |
344 |
390 |
| Mengen |
449 |
485 |
473 |
450 |
391 |
486 |
501 |
| Yeniçağa |
569 |
549 |
521 |
525 |
Gerede'ye bağlı |
Gerede'ye bağlı |
Gerede'ye bağlı |
| Mudurnu |
622 |
651 |
609 |
557 |
459 |
473 |
477 |
| Göynük |
719 |
733 |
711 |
647 |
509 |
513 |
536 |
| Dörtdivan |
754 |
756 |
709 |
752 |
Gerede'ye bağlı |
Gerede'ye bağlı |
Gerede'ye bağlı |
| Seben |
851 |
885 |
827 |
785 |
546 |
549 |
572 |
| Kıbrıscık |
948 |
957 |
855 |
829 |
573 |
597 |
616 |
| |
|
|
|
|
|
|
|
| Düzce (Merkez)* |
- |
- |
- |
69 |
78 |
90 |
150 |
| Akçakoca* |
- |
- |
- |
211 |
208 |
230 |
286 |
*Karşılaştırma amacıyla eklenmiştir. Bu ilçeler 1999 yılından itibaren Bolu'ya bağlı değildir.
Analiz ve Değerlendirme:
SEGE tablosu, Bolu içinde farklı gelişmişlik hiyerarşisi olduğunu göstermektedir. Köse ve Konur'un (2023) demografik verileri bu hiyerarşiyi doğrulamaktadır:
- Bolu Merkez-Tartışmasız Lokomotif: Her dönem Türkiye'nin en gelişmiş ilçeleri arasında yer alan Merkez ilçe, 2022 nüfusuyla (219.476) il nüfusunun %68,41'ini barındırmaktadır (MARKA, 2020, akt. Köse ve Konur, 2023, s. 3). Üniversite, kamu hizmetleri, ticaret ve sağlık altyapısının burada yoğunlaşması bu durumu açıklamaktadır.
- Kırsal Göç ve Nüfus Kaybı: Diğer ilçelerin sıralaması daha düşüktür. Merkez ilçe nüfusu 2009-2022 arasında artarken, diğer tüm ilçelerin (Gerede hariç) nüfus kaybettiği görülmektedir. Bu durum, "kırsal ağırlıklı ilçelerden şehir merkezine de önemli bir göçün yaşandığını" teyit etmektedir (MARKA, 2020; nufusu.com, akt. Köse ve Konur, 2023, s. 6-7).
- Yapısal Sorunların Odağında Kıbrıscık: Kıbrıscık'ın her dönem Türkiye'nin en az gelişmiş ilçeleri arasında yer alması, il içi dengesizliğin en çarpıcı göstergesidir. 2022'de sadece 2.932 kişilik nüfusuyla il nüfusunun %0,91'ini oluşturması bu durumu rakamsal olarak ortaya koymaktadır (MARKA, 2020, akt. Köse ve Konur, 2023, s. 3).
Bölüm 3: Sektörel ve Tematik Değerlendirme (SWOT)
Köse ve Konur'un (2023, s. 44) çalışmasında yer alan GZFT (Güçlü Yönler, Zayıf Yönler, Fırsatlar, Tehditler) analizi, SEGE verileriyle birleştirildiğinde Bolu'nun mevcut durumunu özetlemektedir:
- Güçlü Yönler ve Fırsatlar:
- Coğrafi Konum: İstanbul ve Ankara gibi iki metropol arasındaki konum, hem turizm hem de lojistik için en büyük avantajdır.
- Turizm Potansiyeli: Abant, Yedigöller, Gölcük gibi doğal varlıklar ile kış ve termal turizm imkanları önemli bir potansiyel sunmaktadır. Nitekim turizm verileri, tesislere gelen kişi sayısında istikrarlı bir artış olduğunu göstermektedir (TÜİK, 2023a, akt. Köse ve Konur, 2023, s. 25). Kartalkaya’da yaşanan elim hadiseden turizm sektörü olumsuz yönde etkilenmiştir.
- Tarımsal Potansiyel: Bolu'nun GSYH'sinde tarımın payı (%9,56), hem TR42 bölgesinden (%2,53) hem de Türkiye'den (%5,54) oldukça yüksektir. Özellikle kanatlı hayvan yetiştiriciliği öne çıkmaktadır (TÜİK, 2023a; Bolu Valiliği, 2023, akt. Köse ve Konur, 2023, s. 15, 19).
- Eğitim Altyapısı: BAİBÜ'nün varlığı ve İzzet Baysal Vakfı'nın katkılarıyla eğitim altyapısı ve göstergeleri (öğretmen başına düşen öğrenci vb.) Türkiye ortalamasının üzerindedir (TÜİK, 2023b, akt. Köse ve Konur, 2023, s. 13).
- Zayıf Yönler ve Tehditler:
- Demografik Yapı: Düşük nüfus artış hızı, kırsaldan göç ve yaşlı nüfusun artması uzun vadeli bir tehdittir. Bolu'nun ortalama yaşı (38,12), Türkiye ortalamasından (34,36) belirgin şekilde yüksektir (TÜİK, 2023a, akt. Köse ve Konur, 2023, s. 9-10).
- Sanayinin Yapısı: Sanayinin payı TR42 bölgesinin gerisindedir ve dış ticarete entegrasyonu zayıftır. Bolu'nun ihracat ve ithalat değerleri, bölgesindeki diğer illere kıyasla oldukça düşüktür (Köse ve Konur, 2023, s. 50).
- Deprem Riski: Birinci derece deprem kuşağı üzerinde olması en önemli doğal tehdittir.
Sonuç
Bolu'nun sosyo-ekonomik gelişim serüveni, Düzce'nin ayrılmasıyla yaşanan yapısal dönüşümün ve ardından gelen başarılı bir adaptasyon sürecinin hikayesidir. İl, kaybettiği sanayi gücünün yerine
turizm, eğitim ve markalı gıda üretimi gibi kendi özgün potansiyellerini koyarak Türkiye'nin en gelişmiş illeri arasına girmeyi başarmıştır. Bolu'nun gelecekteki sürdürülebilir kalkınması; il içindeki gelişmişlik farkını azaltacak bütüncül politikalar üretebilmesine bağlı olacaktır.
Kaynakça
Bolu Valiliği. (2023).
2022 Yılı Bolu İli Ekonomik Görünüm Raporu. Ticaret İl Müdürlüğü.
Devlet Planlama Teşkilatı. (1969).
Türkiye'de İller İtibariyle Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi (1963-1969). DPT Yayınları.
Devlet Planlama Teşkilatı. (1973).
Türkiye'de İller İtibariyle Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi (1972). DPT Yayınları.
Devlet Planlama Teşkilatı. (1981).
İller İçin Bir Gelişmişlik Göstergesi ve Sıralama (1980). DPT Yayınları.
Devlet Planlama Teşkilatı. (1985).
İl ve İlçelerin Ekonomik ve Sosyal Gelişmişlik Seviyelerinin Tespiti Araştırması (1985). Kalkınmada Öncelikli Yöreler Başkanlığı.
Devlet Planlama Teşkilatı. (1991).
İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (1991). DPT Yayınları.
Devlet Planlama Teşkilatı. (1996).
İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (1996). DPT Yayınları.
Devlet Planlama Teşkilatı. (2003).
İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (2003). DPT Yayınları.
Doğu Marmara Kalkınma Ajansı [MARKA]. (2020).
Doğu Marmara Bölgesi Kalkınma Göstergeleri VII. Kalkınma Ajansları Genel Müdürlüğü.
Eser, U. (2003).
Bolu İl Gelişme Planı Sanayi Sektörü. DPT, Bolu Valiliği.
Kalkınma Bakanlığı. (2013).
İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (SEGE-2011). Kalkınma Bakanlığı Yayınları.
Köse, S., & Konur, F. (2023). Bolu.
Cumhuriyetin 100. Yılında İllerin İktisadi Gelişimi: 100. Yıldan Yüzyıllara - Karadeniz Bölgesi içinde. Nobel Akademik Yayıncılık.
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (2019).
İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (SEGE-2017). Kalkınma Ajansları Genel Müdürlüğü.
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (2022).
İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (İlçe SEGE-2022). Kalkınma Ajansları Genel Müdürlüğü.
Türkiye İstatistik Kurumu [TÜİK]. (2023a).
Bölgesel istatistikler.
https://biruni.tuik.gov.tr/bolgeselistatistik/sorgu-Sayfa.do
Türkiye İstatistik Kurumu [TÜİK]. (2023b).
İlgili göstergeler.
https://biruni.tuik.gov.tr/ilgosterge/
